خانم الهام سهرابی فارغ التحصیل کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی از دانشکده ادبیات دانشگاه رازی کرمانشاه است. ایشان از پایان نامه خود با عنوان «تحلیل مضامین غنایی در شعر شاعران کرد ایلامی: غلامرضاخان ارکوازی، شاکه و خانمنصور، علی اصغر عباسی آرام و ولی محمد امیدی» با راهنمایی آقای دکتر محمد ایرانی و با مشاورت آقای دکترخلیل بیگزاده، در بهمن ماه 1399 با نمرۀ عالی دفاع کرده است.
در ادامه به معرفی پایان نامه ایشان با عنوشان «تحلیل مضامین غنایی در سروده‌های شاعران کُرد ایلامی: غلامرضاخان ارکوازی، شاکه و خانمنصور، علی‌اصغر عبّاسی آرام و ولی‌محمّد امیدی» می پردازیم:
هدف این پژوهش بر آن است که شناخت‌نامه‌ای از شاعران شاخص کُردی جنوبی ارائه داده و با شناسایی زیرگونههای نوع ادبی غنایی در دیوان‌های شعری شاعران، این مضامین را در سروده‌های آنان استخراج و تحلیل نماید و سپس به بیان مهمّ‌ترین عوامل مؤثر بر سرایش این نوع ادبی در گویش کُردی جنوبی بپردازد.
روش‌شناسی پژوهش: این پژوهش از نوع کاربردی است و با مطالعه و بررسی کامل دیوان شاعران، استخراج، تحلیل و توصیف مباحث مورد نظر و سپس دسته‌بندی داده‌های استخراج شده صورت گرفته است؛ برای هر مضمون، معنای لغوی و اصطلاحی آن ذکر شده و سپس شواهد شاخص هر مضمون ارائه و بقیۀ موارد نیز به صفحات مزبور ارجاع داده شده‌اند. در آخر نیز تحلیل نمونه‌ها، با آوردن مفهوم کلی ابیات، ذکر نکات بلاغی، بیانی و بدیعی و نیز ویژگی‌های سبکی و زبانی شاخص هر شاعر ارائه گردیده است.
یافته‌ها: یافته‌های حاصل از تحلیل و استخراج مضامین غنایی در سروده‌های شاعران کُرد ایلامی منتخب در این پژوهش بدین شرح است: مناجات، مدح، توصیف، مرثیه، بثّ‌الشکوی، نوستالژی و پیری، مضامینی است که تقریباً در تمامی دیوان‌های شعری شاعران کاربرد نمایانی داشته است. هر شاعر، دارای مضامینی مختص به خود است که در دیگر دیوان‌های شعری نمودی برای آن یافت نمی‌شود، مضامینی چون فراق، چیستان و معما، مژده و بشارت، یأس و قضا و سرنوشت در دیوان شاکه و خانمنصور، حبسیّه و پشیمانی از گناه و افسوس در دیوان ارکوازی، مضمون امید در دیوان امیدی و مضامینی چون دوستی و مهرورزی، شعر مذهبی، اخوانیّات، طنز و هجو، پندورزی و عبرت‌آموزی، زوال طبیعت خوش و خرّم و یادکرد و بزرگداشت در دیوان آرام.
نتیجه‌گیری: نتیجۀ حاصل از مطالعه و بررسی دیوان‌های شعری شاعران منتخب در این پژوهش به شرح زیر است: مضامین وصف، غم غربت و اندوه گذشته‌ها، التجا و توسّل، مدح، دلهره و نگرانی، مرثیه، بثّ‌الشکوی و مناجات، دارای بیشترین میزان بسامد در سروده‌های این شاعران است. قالب سه‌خشتی و توره، قالب‌های به کار رفته در سروده‌های امیدی و شاکه و خانمنصور دارای بسامدی قابل اعتنا بوده و آرایه‌هایی چون تشبیه، استعاره، تشخیص، تلمیح و کنایه، در دیوان‌های شاکه و خانمنصور، ارکوازی، امیدی و آرام، به ترتیب دارای بالاترین بسامد است. عوامل مؤثر بر سرایش نوع ادبی غنایی در گویش کُردی جنوبی، بر اساس مطالعه و بررسی دیوان‌های شعری شاعران منتخب در این پژوهش عبارتند از: عشق، دوری از وطن، جنگ و تبعات حاصل از آن، نازک‌بینی و تراندیشی حاصل از تأثیرپذیری از طبیعت به سبب سبک زندگی شاعران هدف، وطن دوستی، طبیعت دوستی، اعتقادات مذهبی، رنج حاصل از اجبار به تحمل ظلم و ستم، دوری از وطن و اصلاح معضلات اجتماعی.
شرح و بیان مسئله:
وسیع‌ترین افق معنوی در شعر فارسی را افق شعرهای غنایی تشکیل می‌دهد. تقریباً تمام موضوعات رایج(به جز حماسه و شعر تعلیمی) موضوعات حوزۀ شعر غنایی هستند. از جمله مصادیق شعر غنایی را می‌توان: شعرهای عاشقانه، فلسفی، مذهبی، هجو، مدح، وصف طبیعت و... عنوان کرد.
ادبیّات غنایی دارای شاخص‌های محتوایی و صوری خاصّی است که حدّ و مرز و وجوه تمایز آن را با دیگر انواع ادبی مشخّص می‌کند، نبود برخی از این شاخص‌ها، غنایی بودن متن ادبی را منتفی می‌کند، در واقع می‌توان گفت برای ادبیّات غنایی در حکم شروط اصلی هستند و برخی دیگر نیز فرعی‌اند. شاخص‌های محتوایی عبارتند از: احساسی و عاطفی بودن؛ عاشقانه و عارفانه بودن؛ دید منفی نسبت به جهان و روزگار داشتن؛ فضای غم‌آلود داشتن؛ وصفی بودن؛ توجّه کردن به ناتوانی و خصوصیّات اخلاقی انسان؛ درون‌گرایی...؛ شاخص‌های صوری نیز از این قبیلند: لطافت و نرمی زبان و بیان، تزاحم صور‌خیال، به کارگیری کلمات، عناصر، ترکیبات، تعبیرات و تصاویر نرم و متناسب با فضای غنایی، بالاتر بودن بسامد مصوتها، عناصر انتزاعی، گروه‌های اسمی، جملات سؤالی بدون درخواست جواب و...
زبان کُردی و گویش‌های متنوع آن، به واسطۀ دارا بودن ظرفیت‌های بالای زبانی، واژگانی، سبکی و... و نیز به فراخور موقعیّت جغرافیایی و به تبع آن روح بلندپرواز و نستوه گویشورانش، زبانی است غنی که در گذر زمان از گزند و دگرگونی به دور بوده است و نه تنها از مضامین و مفاهیم غنایی سرشار است، بلکه این مضامین در تمام لحظات و احوالات( شادی‌ها، غم‌ها، عشق‌ها، فراق‌ها، غربت و یاد دیار، شکار و...) این مردمان نجیب نمود داشته و با زندگی آنها پیوندی ناگسستنی یافته است، و بالطّبع، ادبیّات برآمده از این زبان اصیل نیز ادبیّاتی است پر بار و فاخر.
تحقیق و پژوهش در حوزۀ زبان و ادبیّات کُردی، خاصّه کُردی جنوبی، به جهت قلّت منابع قدری دشوار می‌نماید، امّا عشق به فرهنگ اجدادی و از آن مهمّ‌تر، معرفی شاعران شاخص این گویش و نیز شناخت ارزش‌ها و ویژگی‌های شعری آنان، به این جهت مطمح نظر قرار گرفته است که سروده‌های این شاعران همچون دیگر مفاخر ادبیّات کُردی علاوه بر این‌که سرشار از مفاهیم غنی غنایی است، دارای ویژگی‌های خاصّ سبکی( سبک شعری کم‌نظیر که در آن خانمنصور مصراع اوّل و شاکه مصراع دوم را می‌سراید)، زبانی( به واسطۀ زبان شعری بی‌ریا و دلنشین در توصیفات شعری)، واژگانی( به جهت کاربرد واژگان کهن و غریب کُردی در پاره‌ای از اشعار)، استفاده از قالب‌های شعری که خاصّ سروده‌های کُردی است( چون سه‌خشتی و توره) می‌باشد که اغلب ناشناخته مانده‌اند و به سبب برخورداری از اصالت زبانی و سلامت بیانی به واسطۀ بالندگی در فرهنگ بکر منطقه، این ظرفیت را دارا هستند که مورد تحقیق، تحلیل و بررسی قرار‌گیرند و این گنجینۀ ادبی به همراه سخنوران، مختصّات و ویژگی‌های شعریشان، به جامعۀ ادبی و ادب‌دوستان این سرزمین معرفی شوند.
اهداف تحقیق
1. شناخت شاعران شاخص گویش کُردی جنوبی.
2. شناخت زیرگونههای ادبیّات غنایی در سروده‌های شاعران هدف.
3. استخراج بسامد مضامین غنایی در آثار شاعران مورد مطالعه.
4. تبیین مهمّ‌ترین عوامل مؤثر بر سرایش نوع ادبی غنایی در گویش کُردی جنوبی.
1-3. فرضیّه‌ها(درصورت لزوم) یا سؤال‌های پژوهش
1. شاعران شاخص گویش کُردی جنوبی کدامند؟
2. زیرگونههای ادبیّات غنایی در سروده‌های شاعران هدف شامل چه مفاهیمی است؟
3. پربسامد‌ترین مضامین غنایی در آثار شاعران هدف کدام است؟
4. مهمّ‌ترین عوامل مؤثر در سرایش این نوع ادبی در گویش کُردی جنوبی شامل چه مواردی است؟
1-4. اهمّیّت، ارزش و کاربرد نتایج پایان‌نامه
از آن‌جا که فرهنگ و ادبیّات بومی و محلی هر سرزمینی، سنگ بنای سازندۀ سازۀ فرهنگ و ادبیّات آن ملت است، هرگونه تلاش برای احیاء آثار ادبی و نیز شناخت و معرفی شاعران و مفاخر ادبی آن، تلاش برای غنی ساختن و افزودن اندوخته‌ای به گنجینۀ فرهنگی و ادبیّات ملی است.
این پژوهش، با استخراج مضامین متنوع ادبیّات غنایی در سروده‌های شاعران هدف، پربسامد‌ترین مضمون سروده شده، عوامل مؤثر در سرایش این نوع ادبی و نیز معرفی شاعران کُردی جنوبی، کوششی است در جهت احیاء و پاسداشت زبان، فرهنگ و بزرگان ادبیّات بومی و منطقه‌ای.
نتایج این پژوهش، هم نسل جوان را با پیشینۀ غنی ادبیّات بومی و هم‌چنین شاعران شاخص این فرهنگ آشنا می‌کند و هم چراغ راهی است برای پژوهشگرانی که علاقه‌مند به مطالعه و پژوهش در زمینۀ ادبیّات غنایی، خاصه نمودهای آن در آثار شاعران گویش کُردی جنوبی هستند.
جشنواره پایان نامه های برتر زبان و ادبیات فارسی