عمرِ کوتاهِ سی‌وپنج‌ساله و مرگ زودهنگام پروین، مجال اندکی برایش باقی گذاشت تا دنیای شعر و شاعری را تجربه کند؛ اما در همین فرصت کوتاه به مدد استعداد و قریحه‌ی سرشار خود موفق به خلق اشعاری شد که از حیث کمّی و کیفی در خور توجه‌اند. دیوان اشعار او که با مقدمه‌ا‌ی از ملک‌الشعرای بهار منتشر شده شامل قصاید، قطعات، مثنوی‌ها و شماری غزل و مفردات (تک‌بیت) است که گواهی بر طبع بلند و سرشت آزاده و اخلاق‌مدار اوست. شعر پروین اعتصامی سراسر نوای انسان‌دوستی، دردآشنایی، عدالت‌خواهی، راستی‌جویی، خردگرایی و ظلم‌ستیزی است.
پروین را می‌توان احیاگر شعر تعلیمی دانست. ادب تعلیمی که یکی از اساسی‌ترین ارکان سنت ادبی ماست و قدمتی دیرین دارد، در دوران معاصر سخن‌وران انگشت‌شماری دارد که پروین شاخص‌ترین آن‌هاست. شعر تعلیمی در میان سروده‌های او با بسامد قابل ملاحظه‌ای قابل تشخیص است که با زمینه‌های اجتماعی، اخلاقی و انسانی مطرح می‌شود.
بازتاب مسائل اجتماعی و سیاسی در سروده‌های پروین از دیگر مؤلفه‌های شعر اوست که اغلب جنبه‌ی روایتگری و انتقادی دارد؛ از نمونه‌های آن می‌توان به فقر و تنگدستی، حقوق تضییع‌شده‌ی رنجبران (طبقه‌ی کارگر)، احجاف و تبعیض اجتماعی و اقتصادی، اعتراض به ظلم ستم مشهود در جامعه و عدالت‌خواهی و... اشاره کرد. او عموماً عامل اصلی بیداد زمانه را به رسم شاعران کلاسیک «تقدیر و سرنوشت» می‌داند، اما راه را بر قدرت اراده نمی‌بندد و خردورزی و دانش‌اندوزی را راهی برای برون‌رفت از بداختری می‌داند. همچنین در مواردی (مانند شعر شکایت پیرزن) هدف اصلی را نشانه می‌گیرد و صاحبان قدرت را ریشه‌ی تباهی و ویرانی می‌داند.
شعر اجتماعی پروین از نجوایی اندرزآمیز به فریادی ستم‌ستیز میل می‌کند؛ گویی او پندر و اندرز را راهگشا نیافته و به همین سبب زبان انتقاد را صراحت بیشتری بخشیده است. شعر اعتراضی و اجتماعی پروین تا مرز ترسیم آرمان‌شهر نیز ادامه می‌یابد که در آن از رفع اختلاف طبقاتی و به تبع آن بی‌عدالتی اجتماعی، رفع تبعیض‌ها، اتحاد و یکپارچگی نوع بشر و پایان یافتن ظلم و بیداد سخن می‌گوید.
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های شعر پروین که عمده‌ی شهرتش نیز برآمده از آن است، اشعار داستانی و گفت‌وگومحور اوست که با نام «مناظره» از آن‌ها یاد می‌شود. مناظره صورتی از شعر است که بر مبنای مباحثه و مجادله‌ی لفظی میان طرفین گفت‌وگو شکل می‌گیرد و در آن _بر پایه‌ی شیوه‌ی سوال و جواب_ هر یک از طرفین در اثبات فضلیت و برتری خود می‌کوشد و سرانجام نیز با غلبه‌ی یکی بر دیگری پایان می‌پذیرد. قدمت مناظره به ایران پیش از اسلام می‌رسد و در شعر فارسی نیز آغاز رسمی آن را می‌توان در اشعار اسدی طوسی دید؛ اما اگر بسامد معنادار را مبنای قضاوت در باب ویژگی سبکی شعرا قرار دهیم، به‌راستی باید مناظره را خصیصه‌ی سبکی شعر پروین دانست. او در مجموعه‌ی اشعارش بیش از صد مناظره دارد که عمدتاً جنبه‌ی تعلیمی، اخلاقی و انتقادی دارند. مناظرات پروین میان انسان‌ها، گیاهان و حیوانات (جانداران) و موجودات بی‌جان صورت می‌گیرد و حامل نتایج تربیتی و اجتماعی است. نکته‌ی حائز اهمیت در این نوع، توجه به عنصر «روایی بودن» است که از اصلی‌ترین مؤلفه‌های شعر معاصر است. از مشهورترین مناظرات پروین می‌توان از «نکوهش بی‌خبران»، «مست و هشیار»، «دزد و قاضی»، «سوزن و نخ»، «تیر و کمان»، «پایه و دیوار» و... نام برد.
زبان شعر پروین منقح، پاکیزه و کهن است و از اغلب امکانات ادبی به‌‌ویژه تشبیه، استعاره، کنایه، تشخیص، تصویرسازی و توصیف بهره برده است. به طور کلی سبک شعر پروین تلفیقی از سبک‌های پیشینیان و نوآوری‌های فردی است. در کلامش نوعی طنز دیده می‌شود که از آن با نام «طنز ملیح» یاد کرده‌اند و نمونه‌های آن را می‌توان در شعار «دیوانه و زنجیر» و «گرگ و شبان» و مثنوی‌های «دکان ریا»، «نااهل» و «ناآزموده» دید. طنز و تعریض پروین نیز در خدمت تعالیم اخلاقی و نقد اجتماعی است.
«زن» یکی از مضامین مورد توجه پروین است و به موضوعات پیرامونی آن در اشعارش اشاره دارد. او با یادآور شدن سرگذشت تلخ و تاریک زن ایرانی، به برابری جوهری او با مرد اشاره می‌کند و ضمن به تصویر کشیدن رنج تاریخی، هویتی و اجتماعی زن _که در نگاه پروین مظهر مهر است_ با تأکید بر اصل تساوی‌خواهی، تنها راه نجات را در «آگاهی‌بخشی» می‌داند و تأکید او همواره بر ضرورت کسب دانش است. پروین پایان تاریکی را در استقبال از روشنایی می‌داند.