ملا پناه واقف
ملاپناه واقف به سال ۱۰۹۶ هجری شمسی در دهکده قیراق صلاحی محال قازاخ، از ایالات شمالی جمهوری آذربایجان، در خانۀ روستاییِ فقیری آقا مهدی نام چشم به جهان گشود.
ملاپناه واقف یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین شاعران مردمی و شیعی مذهب آذربایجان (قرن 12 هجری، 18 میلادی) است. وی سالهای متمادی معلمی کرده و نخست وزیر ابراهیم خان جوانشیر در قاراباغ و مورد او در تمام امور حکومتی بود و در جریان حمله آقا محمد خان قاجار به مناطق قفقاز که منجر به مرگ وی گردید، ملا پناه واقف در پست وزارت شهر شوشا بود و ماجراهای شنیدنی در آن ایام اتفاق افتاده که در تاریخ ثبت شده است. ملا پناه واقف علاوه بر مقام والای شعر و شاعری مردی بسیار دانشمند و باهوش بود. برای همین گاهی به او «آخوند پناه» هم می‌گفتند چرا که دو واژه «ملا» و «آخوند» در آن دوران نشانه بزرگ ترین مقام علمی و فرهنگی به شمار می‌رفت و به شخصیتهای نخبه و فرهیخته برجسته علمی و دینی اطلاق می‌شد. جالب اینکه از زمان خود ملا پناه واقف، در بین مردم آذربایجان این ضرب المثل معروف شده که: "هر اوخویان ملا پناه اولماز" (هر دانش‌آموخته‌ای ملا پناه نمی‌شود!) ملا پناه واقف در سال 1798 به دست محمد خان برادرزاده ابراهیم‌خان به بهانه‌های واهی اعدام شد. ولی گفته می‌شود این خان قدرت طلب ملاپناه را مانعی در راه قدرت طلبی خود می‌دانست. باری به هر تقدیر، ملاه پناه از در ادبیات آذربایجان نخسین شاعری است که شعر را به زبان ساده و مردمی نوشت. گفته می‌شود خانه و کتابها و اغلب اشعار آخوند ملا پناه در این حادثه غارت و معدوم گردید. اشعار باقی‌مانده از وی در آذربایجان و ایران بارها چاپ و منتشر شده است. «ملا ولی ودادی» از شاعران توانمند و معروف و معاصر ملا پناه و دوست صمیمی وی و سنی مذهب بود و مکاتباتی شاعرانه با هم داشته‌اند.
آیدین اولسون گوزلریم کیم، گلدی یارین کاغذی
کونلومی شاد ائیله دی گؤیچک نگارین کاغذی
اوخودوم، اوپدوم، گوزه سورتدوم، دئدیم: صد مرحبا!
گؤزوم اوسته وار یئرین، ای گولعوذارین کاغذی
سندن آیری اول قدر قان آغلادیم کیم، دمبدم
یاشه باتیب، ایسلانیب صبر و قرارین کاغذی
چوخ چکیردیم انتظارین، گوزلریم یولدا ایدی
شوکری لئللاه، گلدی اول چشم خمارین کاغذی
غیری یاری، ای گؤزل، قیلما بدل سن «واقفه»
یادیگار ساخلار، بو اولسون اعتبارین کاغذی
***
بنفشه قوخولو یاردان آیریلان،
گونده یاسا باتار، گونو زار اولور،
جانیندا اختیار قالماز ذرره‌جه،
گئجه بیدار، گوندوز بی‌قرار اولور.
آیریلیق بیر یانار اودور، قازیلار،
یازیلماسین هرگز بئله یازیلار،
اول گوموش بیلکلر، شمشاد بازولار،
یادا دوشه‌ر، ایشیم آه و زار اولور.
باهادیر دئمه‌زلر هرگز سایانا،
گؤروم، لعنت اولسون یاردان دویانا،
گؤزه‌ل سئوه‌ن کیمسه گره‌ک دایانا،
دوست یولوندا چووغون، اولور قار اولور.
باخیشی مست اولور چشم خومارین،
جننتدن آرتیقدیر ذؤوقو دیدارین،
آغ سینه‌لی، شککر ممه‌لی یارین،
جفاسینی چکمه‌ک شیرین‌کار اولور.
واقیف! یار یانیغی یامان آفتدیر،
آیریلیق ظولومدور، بیر قیامتدیر،
گؤزه‌للرده بئله بابت بابتدیر،
کیمی دوغرو، کیمی بی‌قرار اولور.