صفحه اصلی > اخبار و پایان‌نامه‌های برتر : پیشینهٔ سخن “الطرق الی الله بعدد أنفاس الخلائق” و بازتاب آن در متون عرفانی

پیشینهٔ سخن “الطرق الی الله بعدد أنفاس الخلائق” و بازتاب آن در متون عرفانی

مینا مریدی

خانم مینا مریدی، متولد ششم تیرماه سال ۱۳۶۹ در استان کرمانشاه است. وی تحصیلات خود را در دوران دانش آموزی و دانشجویی با معدل الف گذرانده است. او در سال ۱۳۸۷ در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه پذیرفته شد. برای مقطع کارشناسی ارشد نیز، علاوه بر برخورداری از امتیاز استعداد درخشان، از طریق آزمون سازمان سنجش و انتخاب رشته، در دانشگاه ایلام پذیرفته شد. ایشان پایان نامهٔ خود را با عنوان《پیشینهٔ سخن الطرق الی الله بعدد أنفاس الخلائق و بازتاب آن در متون عرفانی تا قرن هفتم هجری》نگاشته است. مقالاتی نیز با عنوان《حج در سفرنامۀ ناصرخسرو و خسی در میقات جلال آل احمد》با همکاری دکتر علیرضا شوهانی،《شطح، دریافتی از حقیقت و معرفت خداوند》و《خوانش بینامتنی سیر نزولی و صعودی روح در آثار نجم­‌الدّین رازی و فلوطین》با همکاری دکتر حسن سلطانی کوهبنانی از وی منتشر شده‌اند . وی اکنون دبیر زبان و ادبیات فارسی و دانشجوی مقطع دکتری است.

معرفی پایان نامهٔ کارشناسی ارشد در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی با عنوان «پیشینۀ سخن«الطُرُق الی الله بِعَدَدِ أنفاس الخلائق» و بازتاب آن در متون منثور عرفانی تا قرن هفتم هجری» با راهنمایی دکتر حسن سلطانی کوهبنانی:

در این پژوهش تلاش شده است تا پیشینۀ لفظی و مفهومیِ سخن «الطُرُق الی الله بِعَدَدِ أنفاس الخلائق» در متون آسمانی و روایی و متون مهمّ منثور عرفانی تا سدۀ هفتم هجری بررسی شود و دیدگاه عرفا دربارۀ آن بیان شود. برای پی بردن به پیشینه و بازتاب سخن مذکور در متون منثور عرفانی، آثار مهمّ عرفای بنام تا قرن هفتم از جمله؛ «ابونصر سرّاج»، «ابوطالب مکّی»، «اسماعیل بن مستملی ­بخاری»، «ابوالقاسم قشیری»، «خواجه ­عبدالله انصاری»، «علی بن عثمان هجویری»، «عین­‌القضات همدانی»، «شیخ اشراق»، «روزبهان بقلی شیرازی»، «نجم­‌الدّین کبری»، «محمّد بن منوّر»، «عطار»، «بهاءولد»، «شمس تبریزی»، «نجم­‌الدّین رازی»، «مولانا» و «عزیزالدّین نسفی»بررسی شده­‌اند.

 

پایه و اساس مکتب عرفان، معرفت خداوند و رسیدن به اوست. علاوه بر این مکتب، در طول تاریخ بشریّت ادیان و مذاهب بسیاری با این هدف ظهور یافته­اند، که گاه از یک مبدأ واحد، یعنی همان وحی الهی سرچشمه گرفته­‌اند. سخن «الطرق الی الله بعدد أنفاس الخلائق­» نیز که جلوه­ و نمادی از همین باور به کثرت راههاست، گاه به صورت مستقیم و گاه به صورت مفهومی در کلام عرفا نمایان شده و هر کدام از عرفا که از این سخن در آثار خویش بهره برده­‌اند، آن را به گونه­‌یی متفاوت دیده و سپس اندیشه­‌های خود را به پشتوانۀ این سخن مطرح کرده­‌اند.

 

بنابراین پژوهش باور به کثرت راهها برای رسیدن به خداوند در اندیشۀ عرفا پیشینه­‌یی دیرینه دارد و حتّی در اوّلین متون عرفانی منثور به وضوح دیده می­‌شود؛ امّا هر کدام از آنها به شیوه­‌یی و برای مقصودی خاص آن را بیان کرده­‌اند، که جلوه­‌یی از سخن الطرق الی الله بعدد أنفاس الخلائق هستند. اگر چه پیشینۀ مفهومیِ این سخن به کتب آسمانی و احادیث نبوی باز می­‌گردد؛ امّا نسبت دادن آن به پیامبر اکرم(ص) صحیح نمی­‌باشد، و نجم­‌الدّین کبری اوّلین نویسندۀ عارفی است که در اثر خویش، اصول العشره آن را به این صورت ذکر کرده و رسالۀ خویش را با آن آغاز کرده است. پس از وی، شاگردش نجم­‌الدّین رازی نیز در مرصادالعباد این سخن را به صورت «الطرق الی الله بعدد أنفاس الخلق» به نقل از مشایخ آورده است. در نخستین آثار عرفانی و پیش از نجم­‌الدّین کبری نیز این سخن که نماد کثرت راههای رو به خداست، به صورتهای مختلفی از عرفا نقل شده است؛ از جمله درقوت­‌القلوب، ابوطالب مکّی از عارفی مجهول نقل می­‌کند که«الطرق الی الله بعدد الخلیقه» و از عالمی مجهول که «الطرق الی الله بعدد المؤمنین»؛ که می­‌توان گفت صورت اوّلیۀ سخن«الطرق الی الله بعدد أنفاس الخلائق» هستند. در اللّمع و رسالۀ قشیریّه‌ نیز از ابوسلیمان دارانی نقل شده که راههای رسیدن به حقّ بسیارند و بهترین راه توکّل است. قشیری و خواجه عبدالله نیز باور به کثرت راهها را هر کدام به شیوه ای از ابوالحسن مزّین نقل کرده­‌اند. روزبهان بقلی شیرازی نیز از ابوبکر طمستانی به عنوان سخنی از شطحیّات نقل می­‌کند که گفته است«طرق به حقّ بسیار است». در اسرارالتوحید نیز از ابوسعید ابوالخیر نقل است که وی راههای رسیدن به خداوند را به اندازۀ ذرّه ذرّۀ موجودات دانسته است که صریحترین اشاره را به سخن مذکور دارد. ابوسعید از میان همۀ راهها، راحتی رساندن به دل مسلمانان را که همان خدمت به خلق است، به همه توصیه می­‌کند.

مطالب مرتبط

احیای کمیته‌های ملی یونسکو در حوزه دیپلماسی علمی و فرهنگی

دوره جدید کمیته‌های ملی کمیسیون ملی یونسکو در ایران با رویکردی تازه در حوزه دیپلماسی علمی و فرهنگی آغاز به‌کار کرد.

25 شهریور 1404

چاپ دوم نسخه همراه مثنوی معنوی در کمتر از شش ماه

مجموعه ۶ دفتر مثنوی به اضافه یک جلد فهرست و کشف‌الابیات با تصحیح محمدعلی موحد، در ۷ جلد جداگانه در قطع جیبی تنظیم شده و توسط نشر هرمس به انتشار رسیده است. 

25 شهریور 1404

دوازده رساله درباره نوروز در «نوروزنامه» منتشر شد

کتاب «نوروزنامه: دوازده رساله نوروزی» با تصحیح و تعلیقات حبیب الله اسماعیلی توسط نشر نگارستان اندیشه منتشر شد.

25 شهریور 1404

دیدگاهتان را بنویسید