یکی از شیوه¬های تحلیل متون ادبی، بهره گرفتن از نظریه¬های زبان¬شناسی است. این نظریه¬ها، نه تنها باعث بررسی قاعده¬مند متون ادبی می¬شود؛ بلکه افق¬های جدیدی را به روی محقّقان و علاقمندان حوزه¬های زبانی و ادبی می-گشاید. یکی از نظریاتی که در حیطۀ علم زبان شناسی و فلسفۀ زبان قرار می¬گیرد، نظریۀ کنش¬های گفتاری است. این نظریه که به نام¬های دیگری چون کارگفت یا افعال گفتاری¬ و.. شناخته می¬شود، با همۀ افعالی که با یک واژه می¬توان انجام داد، در ارتباط است. پی¬ریزی نخستین این نظریه توسط جان آستین در کتاب چه¬گونه با کلمات می¬توان کاری انجام داد؟ شکل گرفته است. پس از او جان سرل، به بررسی و طبقه¬بندی این نظریه می-پردازد. او معتقد است هر ارتباط زبانی، مستلزم افعال زبانی است و سخن¬ گفتن، فعلی قاعده¬مند است و با اصل بیان پذیری این¬گونه تبیین می¬کند هر آن¬چه بتوان قصد کرد، می¬توان آن¬ را بیان کرد. او کنشهای گفتاری را در مجموع به پنج کنش اظهاری، اعلامی، تعهّدی، ترغیبی و عاطفی، طبقه بندی می¬کند. مسئلۀ اصلی پژوهش این است که بنا به تنوع موضوعی و اندیشگانی اشعار حسین پناهی، آیا می¬توان به مبانی کنش¬های گفتاری جان سرل دست یافت؟ این پژوهش به بررسی هشت کتاب، به وقت گرینویچ، افلاطون کنار بخاری، من و نازی، کابوس-های روسی، سالهاست که مُرده¬ام، نمی¬دانم¬ها، نامه¬¬هایی به آنا (1 و 2)، از آثار حسین پناهی بر اساس نظریۀ کنش¬های گفتاری جان سرل می¬پردازد. هشت کتاب:«به وقت گرینویچ»، «افلاطون کنار بخاری»، «من و نازی»، «کابوس¬های روسی»، «سال¬هاست که مُرده¬ام»، «نمی¬دانم¬ها» و «نامه¬¬هایی به آنا (1 و2)» مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش به روش تحلیلی-توصیفی بوده و بخش اعظم پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه¬¬ای و بخشی نیز با نرم¬افزار آماری انجام شده است. نتایج به دست آمده حاکی از این است کنش¬های گفتاری اظهاری، ترغیبی و عاطفی به ترتیب بیش¬ترین کاربرد و کنش تعهّدی و اعلامی، کم¬ترین کاربرد را داشته است. این سهم از کاربرد، نشان می¬دهد اظهار شاعر بر سایر جنبه¬های کنش¬گفتاری ارجحیت داشته و شاعر ضمن به تصویر کشیدن ادراک خود از مسائل مختلف، در پی آن است مخاطب را هم¬گام و هم عقیده با باورهای خود کند و او را برای کنش-های ترغیبی و عاطفی برانگیزاند. در مقابل، سهم کم کنش¬تعهّدی و اعلامی، نشان از سطح پایین قدرت و نفوذ اجتماعی شاعر دارد.


