ادبیات تمام جوامع بشری، انعکاس روحیات و رویدادهای آن ملت است. ادیبان در قبال حوادثی که در جامعه رخ می‌دهد، بی‌تفاوت نیستند و با قلم خود به جامعه ادای دین می‌کنند. آنها در این مسیر از گونه‌های مختلف ادبی چون شعر و نثر بهره می‌گیرند تا به بهترین وجه ممکن حوادث را بازتاب دهند و ادبا همچون آیینه‌ای هستند که در هر دوره، زندگی اجتماعی مردمانشان را به نمایش می‌گذارند و در حقیقت زندگی‌شان نیز به طور متقابل وابسته به همین آثار است.
گنجینه ارزشمند و گران‌بهای زبان و ادبیات فارسی در دو بستر نظم و نثر جریان داشته است؛ ادبیاتی که با پشتوانه‌ای غنی از اندیشه‌ها، باورها و اعتقادات گذشتگان ما سرچشمه گرفته و پس از سیر تحولات گوناگون به دست ما رسیده است. متون نثر، بخش وسیعی از ادبیات فارسی را تشکیل می‌دهند. این متون علاوه بر اینکه ابزاری برای بیان احوال اجتماعی، تاریخی و علمی بوده‌اند، آداب و رسوم، اخلاق، روحیات و عواطف مردمان را نیز بازنموده‌اند.
از جمله آثار مهم و شاخص در حوزه نثر فارسی می‌توان به «تاریخ بیهقی» اثر ابوالفضل بیهقی و «سیاست‌نامه» خواجه نظام‌الملک اشاره کرد. این دو اثر که از برجسته‌ترین متون ادبی قرن پنجم هستند از لحاظ مؤلفه‌های پایداری در این کتاب مورد بررسی قرار می‌گیرند.
تاریخ بیهقی علاوه بر اطلاعات دقیق درباره حکومت غزنویان، به ویژه عصر سلطان مسعود، اطلاعات مهمی از فرهنگ، زندگی اجتماعی، اوضاع سیاسی و زندگی اقشار مختلف مردم ارائه می‌دهد. سیاست‌نامه یا سیرالملوک خواجه نظام‌الملک طوسی نیز از بهترین متون ادبی ـ سیاسی در زبان فارسی محسوب می‌شود که هدف آن آموزش رسوم مملکت‌داری به حاکم اثر خویش است. مطالعۀ این آثار از نظرگاه پایداری علاوه بر آشکار کردن وضعیت مردم و حکومت‌های ایرانی پیش از حمله مغول نشان می‌دهد که جامعه و ادبیات با توجه به شرایط حاکم بر آن، به چه ارزش‌ها و مؤلفه‌هایی گرایش داشته است.
وقوع جنگ‌ها، انقلاب‌ها، اتفاقات سیاسی و اجتماعی، مقاومت‌ها و ایستادگی‌ها در برابر این شرایط در کشورهای مختلف سبب شکل‌گیری شاخه‌ای از ادبیات به نام ادبیات پایداری شده است. این شاخه از ادبیات، ادبیاتی منفعلانه و بی‌تأثیر نیست که صرفاً بیانگر احساسات یک شاعر یا نویسنده باشد؛ بلکه در پی آن است تا در پیوند با تاریخ و اجتماع، تأثیری شگرف در احیای آزادی و آزادگی و دیگر مفاهیم پایداری از خود بر جای گذارد. مقاومت و پایداری نیز در تاریخ ادبیات ما بخش عمده‌ای را به خود اختصاص داده است. این موضوع از همان ابتدا در زندگی بشر نمودی شاخص داشته و آدمی را به تلاش نظامی و فکری در برابر مشکلات و محدودیت‌ها وا داشته است. جلوه‌ها و نمودهای پایداری در جوامع مختلف، از عناصر سازنده فرهنگ و تمدن آن جامعه به شمار می‌روند. فرهنگ هر ملتی، انواع گوناگونی از مؤلفه‌های پایداری را بر اساس افکار، ارزش‌ها، زمینه‌های فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی در درون خود پرورش می‌دهد و از آنجا که کمتر به ادبیات کلاسیک از نظرگاه پایداری توجه شده است؛ احساس نیاز شد تا پژوهشی در این زمینه انجام و کتابی تألیف شود.
نویسنده کتاب «بررسی مؤلفه‌های پایداری در تاریخ بیهقی و سیاست‌نامه» به این نتیجه رسیده که مؤلفه‌های پایداری از جمله ظلم‌ستیزی، حسن تدبیر، عدالت‌طلبی و دادگری، استفاده از آیات و روایات، صیانت از بیت‌المال و مبارزه با فساد، دین‌باوری، بصیرت و بینش، دشمن‌ستیزی، مبارزه با جهل، شایسته‌سالاری، احیای اخلاق، مروت و مردانگی، مردم‌داری و توده‌گرایی، ستایش امیدواری و مبارزه با حس ناامیدی، مشورت و نکوهش دنیاطلبی به صورت مشترک در این دو اثر وجود دارند و مؤلفه «حسن تدبیر» بالاترین بسامد را در هر دو مجموعه داراست.
در حقیقت بررسی مؤلفه‌های پایداری می‌تواند به مثابه ابزاری کارآمد در شناخت جوامع، دولت‌ها و ارزش‌های حاکم بر جامعه مؤثر عمل کند و در تحلیل‌های جامعه‌شناختی بسیار راه‌گشا باشد. توجه به جلوه‌ها و جنبه‌های اندیشگانی این حوزه را می‌توان در آثار ادبی مختلف مشاهده کرد؛ به این ترتیب ادبیات پایداری نه تنها بازتاب‌دهندۀ وقایع تاریخی است بلکه به عنوان عاملی مؤثر در شکل‌گیری هویت اجتماعی و فرهنگی یک ملت عمل می‌کند.
«بررسی مؤلفه‌های پایداری در تاریخ بیهقی و سیاست‌نامه» اثر برگزیده جشنواره پایان‌نامه‌های برتر زبان و ادبیات فارسی نوشتۀ جلیله اخلاقی، در ۳۴۵ صفحه و با قیمت ۳۰۰ هزار تومان، اخیراً به همت انتشارات استاد شهریار چاپ و منتشر شده است.
منبع: ایبنا
