نوشتاری به مناسبت برگزاری همایش پروین اعتصامی

بانو رخشنده اعتصامی متخلص به پروین

بانوی مهر ، بانوی آفتاب درود بر تو که نیستی اما همیشه هستی، ساکتی اما در اندیشه ها در تاروپود کتابها می جوشی ، براستی چه مانا شدی، کنون در ذهن ایران بلکه در سراسر جهان

گام برمی داری ، دیروز بر زمین راه می رفتی و امروز بر اندیشه عاشقان ادب پاس داشته می شوی و قدم می زنی ، شعرهایت ژرف است و لبالب از جامعه، فرهیختگان و محققان عرصه ادب هر روز لایه ی جدیدی از قلمت را کشف می کنند ، روزی نقد می زنند بر مضامین اجتماعی اشعارت روزی بر اندیشه ی فلسفی ات روزی بر نگاه روانشناسانه ات روزی بر جایگاه و مقام زن در اشعارت ، براستی که چه فرزانه وار سرودی آن سان که ادبای عرب سرلوحه ات قرار دادند و در ادبیات تطبیقی بانوان شاعر هم عصرت را کنارت می نشانند گه بگذار با افتخار بگویم از همه آنان سرامدنری ای دخت آریایی ای بانوی مهر

این گونه یک بانوی ایرانی مایه مباهات مادرش ایران زمین و هموطنانش می شود و نام و یادش پس از سالها بر سر در افکار می ماند.

براستی وقتی محتسب را می سرودی فکر می کردی اینگونه ادبیات به احترامت بایستد و برایت دست بزند؟ شعری که هر ایرانی حتی برای یکبار هم شده باشد با خود زمزمه کرده است و به فکر فرورفته است .

چشم هایت را ببند و این بار با دست هایت بخوان دستانی که از شدت ورق زدن دیوانت شراب عشقت را از برشده و با لمس واژگانت به طرب می آید.

چشم ها را که می بندیم آنچنان ماهرانه جهان را با لطافت شعرت به تصویر می کشی گوییا صحنه ای زنده از هیاهوی دورانت را به نظاره نشسته ایم با تمام خوبی ها و بدی هایش رنگ ها و بی رنگی هایش تلخی ها و حلاوتش...

(مست و هشیار)



محتسب، مستی به ره دید و گریبانش گرفت

مست گفت ای‌دوست! این پیراهن است افسار نیست



گفت: مستی، زآن سبب افتان و خیزان میروی

گفت: جرم راه رفتن نیست ، ره هموار نیست



گفت: می‌باید تو را تا خانه ی قاضی برم

گفت: رو صبح آی، قاضی نیمه‌شب بیدار نیست



گفت: نزدیک است والی را سرای، آنجا شویم

گفت: والی از کجا در خانه ی خمّار نیست



گفت: تا داروغه را گوییم، در مسجد به خواب

گفت: مسجد خوابگاه مردم بدکار نیست



گفت: دیناری بده پنهان و خود را وارهان

گفت: کار شرع ، کار درهم و دینار نیست



گفت: از بهر غرامت ، جامه‌ات بیرون کنم

گفت: پوسیده‌ست، جز نقشی ز پود و تار نیست



گفت: آگه نیستی کز سر در افتادت کلاه ؟

گفت: در سر عقل باید ، بی کلاهی عار نیست



گفت: می بسیار خوردی، کاین‌چنین بیخود شدی

گفت: ای بیهوده‌گو ، حرف کم و بسیار نیست



گفت: باید حد زند هشیارِ مردم، مست را

گفت: هشیاری بیار ، اینجا کسی هشیار نیست



"بانو پروین اعتصامی"





شعر بانو پروین «تعلیمی» و اخلاقی است، نه غنایی و تغزلی. در تقسیم‌بندی شعر به نو و کهن، پروین را باید در ردیف کهن‌سرایان قرارداد، هرچند در بعضی از اشعار او، به‌ندرت ابتکاراتی برای دست‌یافتن به قالب‌های تازه مشاهده می‌شود. ملک الشعراء بهار سبک شعری پروین را سبکی مستقل می‌داند مرکب از دو سبک خراسانی در قصاید و عراقی در قطعات و مناظرات. واژگان شعر پروین فاخر و فخیم است و در آن از لغات و اصطلاحات عربی مهجور و یا بعضی لغات فرنگی که بر اثر تحولات اجتماعی ناشی از ترقی و تجدد در دوران او معمول بوده است، خبری نیست. در دیوان او بیش از هفتاد نمونه مناظره آمده که وی را از این حیث در میان همه شاعران فارسی زبان ممتاز ساخته است ؛ این مناظرات نه فقط میان آدمیان و جانوران و گیاهان، بلکه میان انواع اشیا از قبیل سوزن و نخ نیز اتفاق می‌افتد. شعر پروین، روان و آسان فهم است و به قول پدرش اعتصام الملک برای مبدّل کردن آن به نثر، جابه‌جا کردن کلمات کافی است و نیازی به افزودن و کاستن چیزی نیست.می‌توان گفت که شعر پروین از نمونه‌های شعر سهلِ ممتنع است. خصوصیت دیگر شعر او یکدستی و یکنواختی همه‌جانبه‌ای است که در کل دیوان او دیده می‌شود و «احساسات متضاد و احوال و حوادثی که شاعر را برانگیخته، هیچ وقت طرز و سبک خاص او را از اختیارش» بیرون نیاورده است.



بعضی از منتقدان، شعر او را شعر «سیاست و اخلاق» نامیده و گفته‌اند که «سلاست کلام شاعرانه و صلابت پیام سیاسی و مهابت خلل ناپذیر اخلاق» در شعر او جمع شده است؛ پروین در شعر «صاعقه ما ستم اغنیاست» به تقبیح ظلم می‌پردازد، در «ای رنجبر» زحمتکشان را به انقلاب در برابر ظالمان فرا می‌خواند، در «تیره بخت» فقر را به تصویر می‌کشد و در «شکایت پیرزن» مشروعیت سیاسی دولت را مورد شک و تردید قرار می‌دهد.



در شعر پروین، از عشق به معنای متعارف آن، خبری نیست و به گفته بهار «دورباشِ عصمت و عفاف» به او رخصت نداده است که به این موضوع بپردازد. دیوان پروین از حیث وصف بی‌واسطه طبیعت نیز ضعیف است و وصف طبیعت در آن به صورتی غیرمستقیم و در لابلای اشعار دیگر آمده است.در شعر او، هزل و تعبیرات رکیک دیده نمی‌شود، هرچند که پروین در برخی از اشعار برای بیان مقصود خود از ریشخند استفاده کرده است. احوال شخصی و ماجراهای روزمره زندگی فردی یا حوادث سیاسی و اجتماعی زمانه نیز در شعر او تقریباً انعکاسی ندارد و تعداد اشعاری که به نوعی به شخص او یا به زمانه او ربط مستقیم پیدا می‌کند از شمار انگشتان یک دست تجاوز نمی‌کند.





دیوان بانو پروین مجموعاً مشتمل بر ۵۶۰۶ بیت در قالب ۲۰۹ قصیده و قطعه و غزل و مثنوی و ۵ قطعه کوتاه دو سه بیتی و یازده تک‌بیتی است و در آن جز پنج شش غزل دیده نمی‌شود؛ البته چنانکه در لغت‌نامه دهخدا آمده است، این دیوان مشتمل بر همه اشعار او نیست؛ وی چند سال پیش از مرگ خود، یک قسمت از اشعارش را که مطلوب طبعش نبوده سوزانده است.



این شاعر به تشویق ملک‌ الشعرای بهار در سال ۱۳۱۵ش دیوان خود را منتشر کرد. اشعار او مورد استقبال کشورهای مختلفی قرار گرفته و در ابتدای سال ۲۰۰۸ میلادی در کشورهای عرب‌زبان با ترجمه «سمیر ارشدی»به چاپ دوم رسید.



بانو پروین، نشان درجه سوم علمی رضاشاه را نپذیرفت و درخواست وی برای تدریس به ملکه را رد کرد. پس از وفات او مراسم دولتی برای وفات و بزرگداشت‌اش برگزار نشد. مقبره او در آرامگاه خانوادگی اعتصامی در حرم حضرت معصومه(س) است و هر ساله تعداد زیادی از مخاطبان و شاعران به سرایش شعر و سرود برای یادبود او وارد این محوطه می‌شوند.



شعر سنگ قبربانو پروین اعتصامی



اینکه خاک سیهش بالین است اختر چرخ ادب پروین است



گر چه جز تلخی ز ایام ندید هر چه خواهی سخنش شیرین است



صاحب آنهمه گفتار امروز سائل فاتحه و یاسین است



دوستان به که ز وی یاد کنند دل بی دوست دلی غمگین است



خاک در دیده بسی جان فرساست سنگ بر سینه بسی سنگین است



بیند این بستر و عبرت گیرد هر که را چشم حقیقت بین است



هر که باشی و ز هر جا برسی آخرین منزل هستی این است



آدمی هر چه توانگر باشد چون بدین نقطه رسید مسکین است



اندر آنجا که قضا حمله کند چاره تسلیم و ادب تمکین است



زادن و کشتن و پنهان کردن دهر را رسم و ره دیرین است



خرم آنکس که در این محنت گاه خاطری را سبب تسکین است







رخسانه صراحی Rokhsaneh Sorahi

دارای مدرک پسادکتری زبان و ادبیات عرب از دانشگاه تهران ( تحت حمایت بنیاد ملی نخبگان) با موضوع بررسی روانشناختی و جامعه شناختی ادبیات معاصر عرب و فارسی بر محور مقاومت و پایداری .

دارای مدارک بین المللی روانشناسی زیر نظر دانشگاه آکسفورد، مدرس دانشگاه دولتی و آزاد در تهران ، پژوهشگر بینارشته ای و ادبیات تطبیقی، مترجم بین المللی شرکت yby ، مسلط به زبان های انگلیسی عربی آلمانی ، دارای مقالات isi و isc و داخلی ، شرکت در کنفرانس های بین المللی و عضو کمیته علمی و داوری درکنفرانس های بین المللی