|
محمد بی‌ریا
|
تاريخ :
نوزدهم آذر 1399 ساعت 10:38
|
|
کد : 126
|
محمد بی‌ریا
من ئولسم باخ بو اوراقه
تحسرله منی یاد ائت
توپور چرخ جفاکاره
معذّب روحومی شادائت
بی‌ریا در حکومت پیشه‌وری وزیر فرهنگ حکومت آذربایجان بود اگر بخواهیم زندگی محمد بی‌ریا را در چند جمله خلاصه کنیم، باید بگوییم که سراسر آن توأم با تلخ‌کامی؛ دربه‌دری و بی‌پناهی بوده است و با تبعید، زندان و شکنجه به سرآمده است. آوارگی و مهاجرت اجباری گوئی همزاد او بوده و از بدو تولدش آغاز شده و تا لحظه واپسین زندگی‌اش ادامه یافته است.
او بعد از تحمل سی وسه سال زندان، تبعید و آوارگی در سرزمین شوراها، وقتی در سپیده‌دم انقلاب ۵۷ به تبریز بازگشت، گویی مردم تبریز برای اولین بار با محمد بی‌ریا روبه‌رو شدند که در کوچه پس کوچه‌های شهر پرسه می‌زد؛ به طوری که حتی پیرمردان نیز نتوانستند تشخیص دهند که این پیرمرد تنها و تکیده، محمد بی‌ریاست. همان که در سالهای جوانی و کامیابی، با شعرهایش مرگ فئودالها را اعلام می‌کرد و با سخنرانی‌های آتشین‌اش بر دل صاحبان کارخانه‌ها خون جاری می‌ساخت.
محمد بی‌ریا فرزند حاجی غلام باقرزاده نوحی به سال ۱۹۱۴ م. در تبریز متولد شد. پدرش نجار بود. او در سن ۸ سالگی به همراه خانواده‌اش از طریق باکو به خراسان مهاجرت کرد و در آنجا مشغول تحصیل شد، اما به خاطر بیماری و ناسازگاری مزاج مادرش با آب و هوای آن دیار، مجبور به مهاجرت به باکو شدند.
بی‌ریای نوجوان ضمن ادامه تحصیل به مدت هفت سال در باکو کم‌کم به ادبیات و شعر علاقه پیدا می‌کرده و اولین تجربه‌های شعریاش را در مجله «دیوار» چاپ باکو به چاپ رسانده است. در ۱۹۲۴م. او نخستین شعرش را علیه کتابفروشی سروده که فرهنگ لغاتی را به او گران فروخته بود.
در ۱۹۳۳م. مرگ ناگهانی مادرش، تغییر اساسی در زندگی شاعر نوجوان پیش آورده است.
بی‌ریا به همراه پدر، برادر و دو خواهر خردسالش (محبوبه و حسنیه) مجبور به بازگشت به ایران می‌شود. و به مدت دو سال یعنی از ۱۹۳۴م. الی ۱۹۳۶م در اداره بلدیه شهر تبریز مشغول به کار می‌شود. اسم اصلی‌اش محمد باقرزاده و بی‌ریا تخلص شعریاش بود که بعداً بدان نام مشهور شد. و اگر مخالفان فرقه برای تخویف فرقه و تخریب چهره محمد بی‌ریا به عنوان وزیر فرهنگ فرقه، به کرات نوشته‌اند که بی‌ریا قبل از وزارت، «نوازنده باغ چرخ فلک تبریز» بوده است شاید با اندکی تحریف، اشاره به همین دوره دو ساله از زندگی بی‌ریا باشد.
بی‌ریا با تحمل بیش از دو دهه زندان و تبعید، پس از انقلاب، در سال ١٣٥٩ به تبریز بازگشت، اما به جرم جاسوسی او را دستگیر و زندانی کردن بعد از ازادی از زندان در اثر شکنجه‌های فراوان و جراحات وارده سخت ناخوش احوال بود و بیشتر از چند ماه زنده نمانده و درگذشت.
تک بیر سنه اوره ک دولوسو باغلاییب امید
دائم الین له حس ائله ییردیم نجاتیمی
آزادلیقین یولوندا سنی ائتدیلر شهید
بی رحملر زهرله دیلرشن حیاتیمی
قلبیم اینانمیرام دوزه بو سون مصیبته
باعث لرین دوچار اولا نفرین ولعنته!
***
هر زحمته تحمل ائده ن، بی‌نوا آنان
مین ذوق آلیردی نازینی چکدیکده صبح وشام
ایندی روادیر ای گوزومون نورو، ناگهان
من اوز بویوم برابری اوغلومدان آیریلام؟
یوخ – یوخ! جهانی ترک ائله ییب ئولمک ایستره‌م
هجرینده قویمارام اوره گیم باغلاسین ورم
***
آلدی قراروصبریمی، دهشتلی ماتمین
اولدوم بلای فرقت وحسرتله روبرو
سنسیز نه حظی وار، داها معناسیز عالمین؟
چوخ گوردو بیر سنی منه بو چرخ کینه جو
حقیمده روزگار ائله دی ظولمونو تمام
یولداشلارین گرک آلا ظالمدن انتقام
***
قم(غم) چکمه عموغلو هله بو میللت آییلماز
آج لوت قالا داییم،چکه مین ذلت آییلماز
مشروطه اوچون تؤکدوله بو شهریده قانلار
قانون- ائ اساسی دییه جان وئردی جاوانلار
آخیردا یئنه حؤکموران اولدو بیزه خانلار
کئچدی باشینا توربا داها اوممت آییلماز
قم چکمه عموغلو هله بو میللت آییلماز
هر عصریده توش اولدو بلایه یازیق ایران
اولموشدو سیپر جور و جفایه یازیق ایران
سون گونده اسیر اولدو ریزایه یازیق ایران
چکدی نقدر رنج-او-سیتم مئحنت آییلماز
قم چکمه عموغلو هله بو میللت آییلماز
ایرانلی اسیردیر اونو قول خلق ائدیب الله
حاقین طلب ائتسه اولاجاغ عرضیده گومراه
لازیم دئییل ایرانلی هر ایشدن اولا آگاه
جوخ برک یاتیب اولسا نقه‌در صحبت آییلماز
قم چکمه عموغلو هله بو میللت آییلماز
ایصرافیل ایر سووری چیخیب ارشیده چالسا
هئچ دورمایاجاغدیر نقدر بو دالی قالسا
گر مخلوقون احوالینی مندن خبر آلسا
هر کس دییرم دورما چاتیب فورصت آتیلماز
قم چکمه عموغلو هله بو میللت آییلماز
ایرانلی گرک اولماسین آفاقیده آزاد
قان آغلاییب ائتسین گرک او ناله- وُو- فریاد
همسایه‌لری ائتسه ایر لوطفیله ایمداد
دوشمز باشا ائتمز ابه دن هیممت آییلماز
قم چکمه عموغلو هله بو میللت آییلماز
بئش یورقانین آلتیندا بو تمبل نئجه یاتمیش!
چیخمیر نفه‌سی فیس- فیسئ دیر قان تره باتمیش
توپ گوله لری عالم-ای ایمکانی اویاتمیش
واه…واه! اونو قویماز دورا بو قیفلت آییماز
قم چکمه عموغلو هله بو میللت آییلماز
بیر گون گلجک من گؤرورم دیک دوراجاقسان
اطرافه باخیب باشه جوت‌اللی ووراجاقسان
هر یئرده گئدیب بوینونو موتلق بوراجاقسان
وئر اوندا رییاسیز سؤزومه قییمت آییلماز
غم چکمه عموغلو هله بو میللت آییلماز
|